zaterdag 23 januari 2010

Wichelroede lopen

Vanochtend, tijdens het ontbijt, hoorden mijn zonen en ik het nieuws van een Brit die was opgepakt en vastgezet vanwege de verkoop van nep-bomdetectoren. We moesten er hartelijk om lachen. Onmiddellijk ontspon zich een geanimeerd gesprek over wichelroede lopen. Wat voor mensen zijn zo dom dat ze geloven dat een stok in hun handen gaat bewegen in de nabijheid van water? En dus ook, wat voor regeringen zijn zo dom dat ze een nep-bomdetector kopen? Ik legde mijn zonen uit dat de nep-bomdetector in werkelijkheid waarschijnlijk een metaaldetector was, of een warmtedetector, en dus wel iets op kon sporen, maar niet exclusief bommen. Tijdens een demonstratie zou de bomdetector glansrijk slagen, maar in praktijk had je er weinig aan.
Ik had beter moeten weten. Na het ontbijt zocht ik het nieuwsbericht van de NOS op, en de uiteindelijke bron bij de BBC. Ik schrok. De bomdetector verschilde in helemaal niets van een wichelroede! De beelden en verhalen op de site van de BBC waren bijna te lachwekkend om waar te zijn. De BBC schrijft:
Het apparaat wordt verkocht door Jim McCormick, vanuit kantoren op het platteland van Somerset, Engeland. De werking van de ADE-651 detector is nog nooit wetenschappelijk aangetoond. Er zitten geen batterijen of accu in, en het bestaat uit een draaibare antenne gemonteerd op een scharnier op een soort handgreep. Critici hebben het al vergeleken met een veredelde wichelroede. McCormick vertelde de BBC in een eerder interview dat “de theorie achter wichelroedelopen en de theorie achter de manier waarop we eigenlijk bommen opsporen zeer sterk overeenkomen.”
In de handleiding van het apparaat staat dat het zelfs kan worden gebruikt om olifanten, mensen en honderd-dollarbiljetten op te sporen.
Het apparaat werkt op een soort creditkaart waarop een antidiefstalstrip zit, dezelfde als die door winkeleigenaren op producten wordt aangebracht. Volgens Markus Kuhn van het computerlaboratorium van de Universiteit van Cambridge is het onmogelijk dat het apparaat ook maar iets kan ontdekken. Ik ben in deze materie veel minder geschoold dan Kuhn, maar u mag ook van mij rustig aannemen dat dit apparaat nog geen atoombom detecteert. “De regering van Irak heeft 85 miljoen dollar uitgegeven aan de ADE-651.” De antidiefstalstrips kosten 5 cent, de apparaten 40.000 dollar per stuk. Hilarisch! McCormick is dus geenszins gek!
Vorige maand werd de ADE-651 nog verdedigd door een hoge Iraakse officier verantwoordelijk voor de opsporing van bommen. Generaal-majoor Jehad al-Jabiri verscheen samen met McCormick op een persconferentie na de golf van aanslagen in december, hij zei dat hij meer van bommen wist dan de Amerikanen. “Of het nu magie is of wetenschap, waar het mij om gaat is dat het bommen detecteert,” aldus Jehad al-Jabiri.
Volgens Sidney Alford, een toonaangevende explosievenexpert die het leger adviseert, is de verkoop van de ADE-651 “absoluut immoreel. Het zou kunnen leiden tot tientallen, zo niet honderden doden.” Dat ben ik niet met hem eens. Althans, ik ben het vooral niet met Alford eens dat de verkoop immoreel is.
Onze economie draait namelijk voor een belangrijk deel op de verkoop van onzin onderbouwd met onzinnige claims. Ieder homeopathisch middel is onzin. Veel therapieën zijn onzin. Bijna alle gezondheidsmiddeltjes zijn onzin. Alle diëten zijn onzin. Zelfhulpboeken zijn onzin. Anti-aging is onzin. The Secret is aan waanzin grenzende onzin. We kijken naar de psycho-onzin van de Rode Kamer. Religies en sekten drijven op onzin. Veel groenproducten en groene claims vallen in de categorie onzin, of tenminste de categorie zinloos. Veilige auto’s zijn onzin. Kortom, haal de onzin uit onze handel, en je houdt niet veel meer dan brood en boerenkool over.
Maar kennelijk worden we gelukkiger van die handel in onzin. Dus uit het feit dat iets onzin of onzinnig is, mag niet worden afgeleid dat de verkoop ervan immoreel is. Laat ik een voorbeeld uitwerken. Homeopathische middeltjes zijn aantoonbare onzin. Wetenschappelijk gezien genezen ze niet. De werking ervan berust op het placebo-effect: Geloven in de werking van een middel, bevordert de genezing van de kwaal. Onzin, maar geneeskrachtige onzin. Daarom moet de onzin van homeopathie ook niet te breed worden uitgemeten in de media. Daardoor zouden mensen er immers minder in gaan geloven, en zou de werking van homeopathische middeltjes verminderen.
Terug naar de ADE-651, en de vraag wanneer een bomdetector werkt. Ik zou de volgende stelling willen verdedigen: Een bomdetector als de ADE-651 werkt als terroristen geloven dat ie werkt. Dus de ADE-651 zal zeker aanslagen hebben voorkomen. Het apparaat is ondoorgrondelijk, en juist die ondoorgrondelijkheid zorgt voor de werking. Terroristen die geloven in de ADE-651 zullen de controleposten vermijden waar het apparaat wordt ingezet. Zolang politie en leger het volste vertrouwen in het apparaat uitstralen, zolang zullen terroristen omwegen zoeken die ze ook zouden zoeken als het apparaat wel werkte. Kortom, omdat er mensenlevens op het spel staan moeten sceptici in dit geval hun mond stijf dichthouden.
Maar dat gebeurde niet:
Twijfels over het gebruik van wichelroedes om bommen op te sporen werden voor het eerst opgeworpen door de Amerikaanse scepticus James Randi. Randi heeft tegenover de BBC bevestigd dat hij nog steeds een miljoen dollar aan McCormick biedt als hij kan bewijzen dat de ADE-651 werkt. In 1995 luidden het Sandia laboratorium en de FBI de noodklok over een vergelijkbaar apparaat, de Quadro Tracker, dat zij omschreven als “oplichterij”. De FBI waarschuwde: “Alle instanties moeten onmiddellijk stoppen met het gebruik van dit apparaat.” In 1999 trok de FBI weer aan de bel: “Waarschuwing! Gebruik geen nep-bomdetectoren.”
Wat een slechte vorm van oorlogsvoering is dit… Eén keertje James Bond kijken en je weet dat terroristen nooit mogen weten dat wij weten dat zij niet weten wat wij weten, namelijk dat de ADE-651 niet werkt. Natuurlijk zouden de terroristen op een gegeven moment op eigen intellectuele kracht de ADE-651 hebben ontmaskerd (net zoals de meeste mensen er op een keer achter komen dat homeopathie niet werkt), maar het is immoreel om ze daarbij te helpen. McGormick had in stilte moeten worden afgevoerd, zijn apparaten vernietigd, en tien jaar later had Forsyth er een thriller over geschreven. Zo pak je dit soort zaken aan. Door McGormick nu als een boef af te schilderen verdoezelen we het feit dat we in een onzincultuur leven, waarin onzin gewoon aan vriend en vijand mag worden verkocht.
De grootste schok is wellicht dat de terroristen rationeler waren dan wij, en ons daardoor ongehinderd een gevoelige klap konden toebrengen.

Geen opmerkingen: