Disciplinering is een term die in filosofische analyses de betekenis krijgt die Michel Foucault (1926-1984) eraan heeft gegeven. Het is lastig om deze betekenis in een paar zinnen uiteen te zetten, maar aangezien dat nu eenmaal bij alle termen van Foucault het probleem is voel ik mij niet bezwaard om te volstaan met een slordige schets. Het handigst is het om te beginnen met een vorm van disciplinering waaraan velen zich weleens onderworpen hebben, een georganiseerde teamsport. Om daaraan mee te doen dienen we ons te schikken naar het team waarvan we deel uitmaken, de club, de regels van het spel, de vaktermen, de sportbond, het speelveld, de schoenen, de kledingfabrikant en nog vele andere mensen, afspraken, instellingen, regels en gewoonten. Hoeveel vrijdenker we ook menen te zijn, op het voetbalveld onderwerpen we ons aan de regels en de scheidsrechter, en daarbuiten aan de club en de bond. Degenen die zich niet onderwerpen worden gestraft, met geel, rood of een reprimande van de voorzitter en als dat te vaak gebeurt uitsluiting van de hele sport.
De maatschappij waarin we leven legt ons een disciplinering op die vergelijkbaar is met die van een sport in teamverband. Zonder dat we ons er voortdurend van bewust zijn schikken wij ons naar de taal, gewoonten, moraal, instellingen, instituties en machinaties van onze maatschappij. Zo laat Foucault laat in zijn analyses zien dat onze ziektes en opvattingen over gezondheid, onze psychische aandoeningen, onze gezonde arbeidsmoraal en ons regime van straf en toezicht onderdelen zijn van een allesomvattende disciplineringstructuur. Die structuur is door niemand bedacht of met een vooropgezet plan ingevoerd, net zoals de voorzitter van de club niet het snode brein is achter de disciplinering in het voetbal (sterker nog zijn eigen gedrag is ook een gevolg van die disciplineringsstructuur). Disciplineringstructuren hebben ons allen in de greep, zonder dat we er goed zich op hebben en zonder dat we er iemand de schuld van kunnen geven.
Het briljante televisieprogramma Heerlijk, Eerlijk, Heertje gepresenteerd door Raoul Heertje legt de disciplineringstructuren bloot van de televisiewereld. In de eerste aflevering was te zien hoe programma’s worden voorgekookt, hoe interviews vooraf doorgesproken worden, hoe weinig spontaan presentatoren zijn en hoe bij dit alles programmamakers volharden in het opwekken van de illusie dat de kijkers een echte en spontane interacties tussen mensen voorgeschoteld krijgen. Geheel in lijn met Foucault werd er geen schuldige aangewezen. Televisiemakers produceren, presentatoren en hun productieteam maken, adverteerders stimuleren de illusie en kijkers smullen ervan. Zo wordt het onmogelijk om je als programmamaker aan deze disciplinering te onttrekken. De eerste aflevering ging dus niet zozeer over eerlijkheid, want dat zaken achter de schermen zo gaan is geen geheim, maar over een disciplinering die niemand wil, maar waaraan iedereen is onderworpen.
Maar, wat in de eerste aflevering nog deels impliciet was, werd in de tweede aflevering door Heertje naar de voorgrond getrokken. Heertje wilde aan de disciplinering ontsnappen, hij wilde vreselijk graag ontsnappen. Wanhopig zocht hij naar een mogelijkheid om niet ten prooi te vallen aan de machinaties van de televisie. Hij probeerde het publiek weg te sturen dat als klapvee was ingehuurd. Hij zocht wanhopig naar eerlijkheid, filmde zijn overwegingen met een webcam, en zond beelden van redactievergaderingen en fotoshoots uit. Om te ontsnappen greep hij zich vast aan een onmogelijke hand, de hand van God. Heertje wilde met een Waarachtige combinatie van Eerlijkheid & Volledigheid het Foucauliaanse monster verslaan, Joris en de draak. Hij bracht twijfels en beslissingsmomenten in beeld en alles wat bij de montage was weggelaten is terug te vinden op de website die bij het programma hoort.
Uiteraard gaat het Heertje niet lukken. Heertje is al onderworpen. Het programma is snel gesneden, met beeldwisselingen die de aandacht vasthouden, humor, verrassende momenten en spektakel: Heertje die door toedoen van zijn eigen productieteam voor schut komt te staan. Dat is televisie zoals televisie volgens producenten, adverteerders en kijkers moet worden gemaakt. Ook Heertje schikt zich naar deze structuren. Want hoe harder hij zich aan deze disciplinering probeert te onttrekken, hoe onbegrijpelijker zijn programma wordt en hoe eerder kijkers en adverteerders hem vriendelijk edoch beleefd zullen verzoeken omroepland te verlaten.
Heertje steekt nog wanhopig een hand uit naar Totale Eerlijkheid. Ook dat mislukt jammerlijk. Een mooi voorbeeld daarvan is de fotoshoot in aflevering 2. Heertje wordt gevraagd om met een gerbera voor zijn gezicht te poseren. Het wordt een gekunsteld geheel, waarbij Heertje niet weet hoe hij moet kijken en de fotograaf niet weet wat hij van Heertje kan vragen. Twee beelden later staat Heertje met enkele leden van het productieteam naar de resultaten te kijken. “Ik vind het echt niet mooi. Bah, doe weg,” zegt Heertje. Maar wat vindt hij echt?
Vind hij de foto’s lelijk omdat ze gekunsteld zijn en dus in dat opzicht niet eerlijk? Maar wat zijn dan niet gekunstelde foto’s? Is een foto van Raoul Heertje met een gerbera niet bij uitstek een eerlijke foto? Iedereen weet dat Heertje niet zomaar met een gerbera voor zijn neus gaat zitten. Dus heeft de foto daarmee al niet zijn eigen oneerlijkheid in zich opgenomen? Of weet Heertje niet wat hij van de foto’s vindt en zijn deze beelden er in gemonteerd omdat ze zo mooi bij de rest van het programma passen? Wij zullen het nooit weten. Wij zullen het nooit weten omdat zelfs Heertje het nooit zal weten, omdat zelfs Heertje nooit zijn eigen disciplineringsstructuren kan overzien.
Heertje is een held, maar een tragische held, en daarom verheug ik mij op alle volgende afleveringen.
Klik hier voor de website van Heerlijk, Eerlijk, Heertje. Op deze website zijn ook de beelden van de eerste afleveringen te vinden. De volgende aflevering is te zien op vrijdag 30 januari rond 22.00 uur.
De maatschappij waarin we leven legt ons een disciplinering op die vergelijkbaar is met die van een sport in teamverband. Zonder dat we ons er voortdurend van bewust zijn schikken wij ons naar de taal, gewoonten, moraal, instellingen, instituties en machinaties van onze maatschappij. Zo laat Foucault laat in zijn analyses zien dat onze ziektes en opvattingen over gezondheid, onze psychische aandoeningen, onze gezonde arbeidsmoraal en ons regime van straf en toezicht onderdelen zijn van een allesomvattende disciplineringstructuur. Die structuur is door niemand bedacht of met een vooropgezet plan ingevoerd, net zoals de voorzitter van de club niet het snode brein is achter de disciplinering in het voetbal (sterker nog zijn eigen gedrag is ook een gevolg van die disciplineringsstructuur). Disciplineringstructuren hebben ons allen in de greep, zonder dat we er goed zich op hebben en zonder dat we er iemand de schuld van kunnen geven.
Het briljante televisieprogramma Heerlijk, Eerlijk, Heertje gepresenteerd door Raoul Heertje legt de disciplineringstructuren bloot van de televisiewereld. In de eerste aflevering was te zien hoe programma’s worden voorgekookt, hoe interviews vooraf doorgesproken worden, hoe weinig spontaan presentatoren zijn en hoe bij dit alles programmamakers volharden in het opwekken van de illusie dat de kijkers een echte en spontane interacties tussen mensen voorgeschoteld krijgen. Geheel in lijn met Foucault werd er geen schuldige aangewezen. Televisiemakers produceren, presentatoren en hun productieteam maken, adverteerders stimuleren de illusie en kijkers smullen ervan. Zo wordt het onmogelijk om je als programmamaker aan deze disciplinering te onttrekken. De eerste aflevering ging dus niet zozeer over eerlijkheid, want dat zaken achter de schermen zo gaan is geen geheim, maar over een disciplinering die niemand wil, maar waaraan iedereen is onderworpen.
Maar, wat in de eerste aflevering nog deels impliciet was, werd in de tweede aflevering door Heertje naar de voorgrond getrokken. Heertje wilde aan de disciplinering ontsnappen, hij wilde vreselijk graag ontsnappen. Wanhopig zocht hij naar een mogelijkheid om niet ten prooi te vallen aan de machinaties van de televisie. Hij probeerde het publiek weg te sturen dat als klapvee was ingehuurd. Hij zocht wanhopig naar eerlijkheid, filmde zijn overwegingen met een webcam, en zond beelden van redactievergaderingen en fotoshoots uit. Om te ontsnappen greep hij zich vast aan een onmogelijke hand, de hand van God. Heertje wilde met een Waarachtige combinatie van Eerlijkheid & Volledigheid het Foucauliaanse monster verslaan, Joris en de draak. Hij bracht twijfels en beslissingsmomenten in beeld en alles wat bij de montage was weggelaten is terug te vinden op de website die bij het programma hoort.
Uiteraard gaat het Heertje niet lukken. Heertje is al onderworpen. Het programma is snel gesneden, met beeldwisselingen die de aandacht vasthouden, humor, verrassende momenten en spektakel: Heertje die door toedoen van zijn eigen productieteam voor schut komt te staan. Dat is televisie zoals televisie volgens producenten, adverteerders en kijkers moet worden gemaakt. Ook Heertje schikt zich naar deze structuren. Want hoe harder hij zich aan deze disciplinering probeert te onttrekken, hoe onbegrijpelijker zijn programma wordt en hoe eerder kijkers en adverteerders hem vriendelijk edoch beleefd zullen verzoeken omroepland te verlaten.
Heertje steekt nog wanhopig een hand uit naar Totale Eerlijkheid. Ook dat mislukt jammerlijk. Een mooi voorbeeld daarvan is de fotoshoot in aflevering 2. Heertje wordt gevraagd om met een gerbera voor zijn gezicht te poseren. Het wordt een gekunsteld geheel, waarbij Heertje niet weet hoe hij moet kijken en de fotograaf niet weet wat hij van Heertje kan vragen. Twee beelden later staat Heertje met enkele leden van het productieteam naar de resultaten te kijken. “Ik vind het echt niet mooi. Bah, doe weg,” zegt Heertje. Maar wat vindt hij echt?
Vind hij de foto’s lelijk omdat ze gekunsteld zijn en dus in dat opzicht niet eerlijk? Maar wat zijn dan niet gekunstelde foto’s? Is een foto van Raoul Heertje met een gerbera niet bij uitstek een eerlijke foto? Iedereen weet dat Heertje niet zomaar met een gerbera voor zijn neus gaat zitten. Dus heeft de foto daarmee al niet zijn eigen oneerlijkheid in zich opgenomen? Of weet Heertje niet wat hij van de foto’s vindt en zijn deze beelden er in gemonteerd omdat ze zo mooi bij de rest van het programma passen? Wij zullen het nooit weten. Wij zullen het nooit weten omdat zelfs Heertje het nooit zal weten, omdat zelfs Heertje nooit zijn eigen disciplineringsstructuren kan overzien.
Heertje is een held, maar een tragische held, en daarom verheug ik mij op alle volgende afleveringen.
Klik hier voor de website van Heerlijk, Eerlijk, Heertje. Op deze website zijn ook de beelden van de eerste afleveringen te vinden. De volgende aflevering is te zien op vrijdag 30 januari rond 22.00 uur.
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten