Wat is een meme?

In Darwin’s Dangerous Idea geeft Daniel Dennett de volgende definitie van het begrip meme:

“These new replicators [i.e. memes] are, roughly, ideas. Not the “simple ideas” of Locke and Hume (the idea of red, or the idea of round or hot or cold), but the sort of complex ideas that form themselves into distinct memorable units – such as the ideas of: arch, wheel, wearing clothes, vendetta, right triangle, alphabet, calendar, the Odyssey, calculus, chess, perspective drawing, evolution by natural selection, impres-sionism, “Greensleeves”, deconstructionism.”

Dit is een onwerkbare definitie, zoals zal ik de komende keren betogen, alhoewel de definitie zeker tot de verbeelding spreekt. Memen zijn ideeën die zich vermenigvuldigen en over breinen verspreiden. De bedenker van de term meme, Richard Dawkins, spreekt van Viruses of the Mind, virussen van de geest. Net zoals computervirussen zichzelf kopieëren naar andere computers, zo verspreiden memen zich over breinen. Dawkins begint met een citaat van Dennett uit Consciousness Explained:

“The haven all memes depend on reaching is the human mind, but a human mind is itself an artefact created when memes restructure a human brain in order to make it a better habitat for memes. The avenues for entry and departure are modified to suit local conditions, and strengthened by various artificial devices that enhance fidelity and prolixity of replication: native Chinese minds differ dramatically from native French minds, and literate minds differ from illiterate minds. What memes provide in return to the organisms in which they reside is an incalculable store of advantages --- with some Trojan horses thrown in for good measure…”

In de volgende lezing zet Dennett zijn opvatting over memen fraai uiteen aan de hand van een parasiet die zich nestelt in het zenuwstelsel van mieren:



Ook Susan Blackmore geeft in navolging van Dawkins en Dennett in The Meme Machine een omschrijving van meme die draait rond ideeën en hersenstructuren:

“I shall use the term ‘meme’ indiscriminately to refer to memetic information in any of its many forms; including ideas, the brain structures that instantiate those ideas, the behaviours these brain structures produce, and their versions in books, recipes, maps and written music. As long as that information can be copied by a process we may broadly call ‘imitation’, then it counts as a meme.”

Bij verreweg de meeste filosofen wordt het begrip meme gedefinieerd aan de hand van begrippen die verwijzen naar het binnenste van de mens. Dus de menselijke geest, of het menselijk brein, of beiden worden aangewezen als de ultieme vestigingsplek voor memen. Als het gaat om boeken, recepten en bladmuziek dan omschrijft Blackmore dat als versies van breinstructuren die aan memen ten grondslag liggen. Waarom staat het binnenste van mensen zo centraal bij het begrip meme?
Tot mijn grote vreugde gaat Blackmore in de lezing voor TED.COM (“a great memefest”) een stap verder. Naast memes introduceert zij temes (“technomemes”), “a third replicator on our planet”! En uit haar bespreking maak ik op dat zij temen beschouwt als entiteiten die losstaan van mensen en die nu mensen nog nodig hebben voor hun verspreiding, maar binnenkort wellicht zelfs dat niet meer:



Ik denk dat Blackmore hier dicht bij een werkbare definitie van meme komt. Memen zitten niet in de menselijke geest, of in het mensenbrein. Zoals Blackmore zelf zegt in haar lezing voor TED is de kern van de definitie van meme: “That which is imitated.” (Speel de video nogmaals af vanaf minuut 5:40.) Maar wat imiteren we? Imiteren we ideeën? Imiteren we activatiepatronen in de hersenen? Nee, we imiteren gedrag in alle verschijningsvormen. We kunnen niet anders.
Toch gaat Blackmore in de lezing naadloos over van “That which is imitated” naar “Or information that is copied from person to person.” Ze begint buiten de menselijke geest, buiten het mensenbrein, en wurmt zich dan in één zin weer naar binnen. Althans, zo lijkt het. Zoals ik zal betogen maakt ze daarmee memetics onmogelijk. Als memen breinpatronen zijn, of informatie in de menselijke geest, dan kunnen ze onmogelijk dat zijn wat gekopieerd wordt. Want wat gekopieerd wordt zijn gedrag en artefacten.